Wykazy prac wzbronionych – o czym należy pamiętać

Jednym ze źródeł prawa pracy są akty wewnątrzzakładowe, takie jak układy zbiorowe pracy, porozumienia zbiorowe, regulaminy i statuty, które określają prawa i obowiązki stron stosunku pracy. Ww. akty są dla obu stron stosunku pracy wiążące, wskutek czego ważne jest, by zostały uregulowane prawidłowo i zgodnie z przepisami powszechnie obowiązującego prawa. Jednym z ww. aktów jest regulamin pracy, któremu został poświęcony cały rozdział IV Kodeksu pracy. Taki regulamin ma za cel ustalić organizację i porządek w procesie pracy, a także związane z tym prawa i obowiązki stron, ma więc wskazywać najwyższe kwestie związane z procesem pracy i relacjami na poziomie pracodawca-pracownik. Dlatego w treści regulaminu muszą znaleźć się postanowienia odnoszące się bezpośrednio do bezpieczeństwa i higieny pracy, a zwłaszcza:

• wykaz prac wzbronionych kobietom,
• wykaz prac wzbronionych pracownikom młodocianym,
• rodzaje prac i wykaz stanowisk pracy dozwolonych pracownikom młodocianym w celu odbywania przygotowania zawodowego,
• wykaz lekkich prac dozwolonych pracownikom młodocianym zatrudnionym w innym celu niż przygotowanie zawodowe.

Powyższe wykazy co do zasady stanowią obligatoryjny element każdego regulaminu pracy. Pracodawca nie ma jednak zupełnej swobody w ustalaniu treści takich wykazów, gdyż należy opracować je w oparciu o odpowiednie i aktualne akty wykonawcze, tj. odpowiednie rozporządzenia.

Treść wykazów

Kluczowe dla prawidłowego uregulowania wykazów prac wzbronionych jest odpowiednie dostosowanie ich treści do profilu działalności zakładu, rodzaju produkcji i warunków panujących w zakładzie pracy. Powyższe oznacza, że nieprawidłowym, choć niestety nagminnym, działaniem pracodawcy jest „przepisywanie” do wykazów wszystkich wskazanych w rozporządzeniach prac. Tymczasem należy je odpowiednio przefiltrować i dostosować do charakteru zakładu pracy oraz specyfiki i rodzaju wykonywanej przez pracodawcę działalności. Pamiętajmy również o tym, że pracodawca zawsze może uregulować pewne kwestie korzystniej aniżeli wynika to z przepisów powszechnie obowiązujących. Dlatego pracodawca może wprowadzić korzystniejsze dla pracowników regulacje niż wymienione w rozporządzeniach wykonawczych.

Wykaz prac wzbronionych kobietom

Bardzo często spotykam się z problemem nieprawidłowego wykazywania prac wzbronionych kobietom. Niestety pracodawcy najczęściej ujmują w takich wykazach prace wzbronione wyłącznie kobietom w ciąży oraz karmiącym dziecko piersią, zapominając przy tym o pozostałych kobietach. Wydaje się, że problem ten wynika z tego, że 1 maja 2017 r. uchylono rozporządzenie zawierające obowiązujący dotychczas wykaz prac wzbronionych kobietom i wszedł w życie wykaz prac wzbronionych kobietom w ciąży i kobietom karmiących dziecko piersią. Zapomniano jednak, że od dnia 1 stycznia 2002 r. zaczęło obowiązywać rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 14 marca 2000 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy ręcznych pracach transportowych oraz innych pracach związanych z wysiłkiem fizycznym, w którym zawarto normy dot. kobiet generalnie. Z tych powodów tworząc wykaz prac wzbronionych kobietom, nie można zapomnieć, że dotyczy on wszystkich kobiet i powinien obejmować wykazy prac wzbronionych ujęte w obu ww. rozporządzeniach. Oczywiście nic nie stoi na przeszkodzie, by w regulaminie pracy obie grupy kobiet ująć w odrębnych wykazach (załącznikach do regulaminu), nie możemy jednak pominąć żadnej z tych grup (bez względu na to, czy którakolwiek z kobiet zatrudnionych w zakładzie pracy jest w ciąży, czy też karmi piersią).

Wykaz prac wzbronionych pracownikom młodocianym

Jak pokazuje praktyka, również wykazy prac wzbronionych młodocianym mogą stanowić praktyczny problem dla pracodawcy. Pojawiają się bowiem pytania, czy w momencie niezatrudniania pracowników młodocianych taki wykaz bezwzględnie musi się znaleźć w regulaminie pracy. Czy taki obowiązek pojawia się także, jeżeli pracodawca przyjmuje uczniów na praktyczną naukę zawodu (w wyniku zawartej ze szkołą umowy i w oparciu o przepisy ustawy Prawo oświatowe) albo zatrudnia osoby niepełnoletnie na podstawie umowy cywilnoprawnej (zlecenia). Tutaj w sukurs przychodzi doktryna, która wskazuje, że w sytuacji, kiedy pracodawca nie zatrudnia pracowników młodocianych (na podstawie Kodeksu pracy), może on wstrzymać się od tworzenia ww. wykazu, wskazując jedynie w treści regulaminu informację o nietworzeniu ww. wykazu z uwagi na niezatrudnianie pracowników młodocianych. Inną sytuacją jednak będzie, gdy pracodawca przyjmuje uczniów na praktyczną naukę zawodu. Choć uczniowie ci nie są pracownikami młodocianymi (w rozumieniu Kodeksu pracy), to jednak zalecane jest, aby wypełniając obowiązek zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków zajęć odbywanych na terenie zakładu pracy przez studentów i uczniów niebędących pracownikami (o którym wprost mówi art. 304 § 2 Kodeksu pracy), stworzyć wykaz prac wzbronionych młodocianym i załączyć go do regulaminu pracy. Podobnie jest z zatrudnianiem młodych ludzi na podstawie umów cywilnoprawnych – zaleca się, aby obowiązywał u takiego pracodawcy wykaz prac wzbronionych młodocianym.

Wykaz prac wzbronionych młodocianym tworzony jest w oparciu o odpowiednie rozporządzenie wykonawcze, a dokładniej w oparciu o załącznik nr 1 do rozporządzenia. Przypomnieć tu jednak warto, że dnia 30 września 2023 r. weszło w życie nowe rozporządzenie w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków zatrudnienia przy niektórych z tych prac, uchylające tym samym poprzednie rozporządzenie (o tożsamej nazwie) z 2004 r. Pisaliśmy o tym choćby tu: https://szuszczynski.pl/aktualnosci/zmiany-w-przepisach-dotyczacych-pracownikow-mlodocianych/.

Co również istotne, a o czym często się zapomina to to, że w procesie tworzenia wykazu prac wzbronionych młodocianym oprócz pracodawcy powinien brać udział lekarz sprawujący profilaktyczną opiekę zdrowotną nad młodocianymi. Co więcej, w przypadku, gdy pracownicy młodociani są zatrudniani u pracodawcy w celu odbycia przygotowania zawodowego, oprócz wykazu prac wzbronionych młodocianym należy utworzyć wykaz stanowisk pracy dozwolonych pracownikom młodocianym w celu odbywania przygotowania zawodowego. Taki wykaz tworzony jest w oparciu o załącznik nr 2 do ww. rozporządzenia.

Wykaz lekkich prac dozwolonych pracownikom młodocianym zatrudnionym w innym celu niż przygotowanie zawodowe

Kodeks pracy przewiduje, że pracodawca może zatrudnić na podstawie umowy o pracę (w celu innym niż przygotowanie zawodowe) pracowników młodocianych tylko do wykonywania prac lekkich. Wykaz ww. prac określa pracodawca, po uzyskaniu zgody od lekarza, który wykonuje zadania służby medycyny pracy i – co kluczowe – wykaz ten wymaga zatwierdzenia przez właściwego inspektora pracy. Ww. wykaz winien zostać określony w treści regulaminu pracy, chyba że pracodawca w swoim zakładzie pracy nie zatrudnia pracowników młodocianych w innym celu niż przygotowanie zawodowe. Co istotne, pracodawca w wykazie prac lekkich nie może ująć prac wzbronionych młodocianym.

Zatrudniając pracowników młodocianych wyłącznie w celu wykonywania prac lekkich, pracodawca ma jednak mimo to obowiązek wprowadzenia obok wykazu prac lekkich także wykazu prac wzbronionych.

Wnioski dla pracodawców

• Obowiązek utworzenia przez pracodawcę wykazów prac wzbronionych kobietom i młodocianym wynika wprost z przepisów powszechnie obowiązującego prawa.
• Każdy z wykazów powinien uwzględniać specyfikę danego zakładu pracy, a nie być jedynie kopią rozporządzenia, powinien więc być wykazem zindywidualizowanym.
• W przypadku wykazów prac wzbronionych młodocianym konieczne jest współdziałanie z lekarzem medycyny pracy, a w przypadku wykazu prac lekkich także zatwierdzenie tego wykazu przez właściwego inspektora pracy.
• W związku z wejściem w życie nowego rozporządzenia w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków zatrudnienia przy niektórych z tych prac, konieczne jest dostosowanie obowiązujących w zakładzie pracy aktów wewnątrzzakładowych do nowych przepisów.