Zatrudnianie osób niepełnosprawnych

Wiele osób zdaje sobie sprawę z faktu, że zatrudnienie osoby z niepełnosprawnością niesie za sobą pewne korzyści dla pracodawcy, takie jak na przykład dofinansowanie wynagrodzeń czy zwrot kosztów wyposażenia stanowiska pracy. Pracodawcy często nie zdają sobie jednak sprawy, że zatrudnienie osoby z niepełnosprawnością wiąże się także (a może przede wszystkim) z pewnymi dodatkowymi obowiązkami, które wynikają z uprawnień osób niepełnosprawnych. Najważniejsze z nich zostały omówione w niniejszym artykule.

Podstawy prawne i określenie stopnia niepełnosprawności

Zasady dot. współpracy z osobami niepełnosprawnymi uregulowane zostały w kodeksie pracy oraz w ustawie z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych.

Wyróżniamy trzy stopnie niepełnosprawności:

• znaczny,
• umiarkowany
• i lekki.

Stopień niepełnosprawności wskazany jest w orzeczeniu lekarskim i ma znaczenie ze względu na niektóre uprawnienia osób niepełnosprawnych.

Szczególne uprawnienia pracownicze wynikające z ww. ustawy przysługują od dnia, od którego osoba niepełnosprawna została wliczona do stanu zatrudnienia osób niepełnosprawnych, a zatem począwszy od dnia przedstawienia pracodawcy orzeczenia potwierdzającego niepełnosprawność. Jeżeli nowozatrudniona osoba poinformuje pracodawcę o swojej niepełnosprawności – ww. uprawnienia przysługują jej od początku zatrudnienia.

Czas pracy pracownika niepełnosprawnego

Czas pracy osoby niepełnosprawnej z lekkim stopniem niepełnosprawności nie może przekraczać 8 godzin na dobę i 40 godzin tygodniowo.

W przypadku osoby niepełnosprawnej zaliczonej do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności czas pracy nie może przekraczać 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo.
Przypomnieć należy, że czas pracy pracownika – wynikający z kodeksu pracy – nie może przekraczać 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 4 miesięcy.

Natomiast przepis dot. pracowników niepełnosprawnych mimo, iż wspomina także o 8 godzinach na dobę i 40 godzinach tygodniowo – odnosi się do maksymalnych wartości norm czasu pracy, a nie do norm przeciętnych, jak ma to miejsce w kodeksie pracy.

Z uwagi na powyższe, normy czasu pracy określone w przypadku osób niepełnosprawnych należy traktować jako maksymalne i sztywne. Oznacza to, że pracodawca nie może kształtować czasu pracy pracownika niepełnosprawnego w ten sposób, że 40-godzinna norma tygodniowa zostanie zrealizowana np. w ciągu 4 dni, bo oznaczałoby to pracę przez 4 dni w tygodniu po 10 godzin, co spowodowałoby przekroczenie sztywnej normy dobowej wynoszącej 8 godzin.

Również za niedopuszczalne należy uznać zaplanowanie czasu pracy osoby niepełnosprawnej w taki sposób, że praca będzie wykonywana co prawda przez 5 dni w tygodniu, ale w niektórych dniach norma będzie niższa niż 8 godzin, a w innych wyższa.

Nadgodziny, pora nocna

Jeżeli chodzi o czas pracy pracownika niepełnosprawnego to należy także zaznaczyć, że taki pracownik nie może być zatrudniony w porze nocnej i w godzinach nadliczbowych.

Natomiast praca w godzinach nadliczbowych to praca ponad 8 godzin lub ponad 7 godzin – w zależności od tego, która norma obowiązuje daną osobę.

Wspomniany zakaz zatrudniania w porze nocnej i godzinach nadliczbowych dotyczy wszystkich osób niepełnosprawnych, niezależnie od stopnia niepełnosprawności. Przewidziane są jednak pewne wyjątki dot. osób zatrudnionych przy pilnowaniu oraz w przypadku, gdy na wniosek osoby zatrudnionej lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne pracowników (lub w razie jego braku lekarz sprawujący opiekę nad tą osobą) wyrazi zgodę na zatrudnienie w porze nocnej i w godzinach nadliczbowych.

Przerwy w pracy

Zgodnie z art. 134 kodeksu pracy wszystkim pracownikom, których dobowy wymiar czasu pracy wynosi co najmniej 6 godzin, przysługuje prawo do przerwy w pracy trwającej co najmniej 15 minut.

Osoba niepełnosprawna ma natomiast prawo do dodatkowej przerwy w pracy na gimnastykę usprawniającą lub wypoczynek. Czas przerwy wynosi 15 minut i jest wliczany do czasu pracy, a taka przerwa przysługuje bez względu na stopień niepełnosprawności.

Prawo do skorzystania z dodatkowej przerwy nie wymaga od osób niepełnosprawnych spełnienia jakiejkolwiek dodatkowej przesłanki, jak ma to miejsce w przypadku niektórych przywilejów (przykładowo, w przypadku zwolnienia od pracy – o czym szerzej w dalszej części artykułu – konieczne jest przedstawienie odpowiedniego skierowania od lekarza).

Na pracodawcy spoczywa jedynie obowiązek zapewnienia osobie niepełnosprawnej możliwości skorzystania z tej przerwy, przy czym nie ma on obowiązku organizowania pracownikowi gimnastyki ani wypoczynku podczas takiej przerwy.

Korzystanie przez niepełnosprawnego pracownika z ww. uprawnień nie powoduje obniżenia wysokości jego wynagrodzenia.

Dodatkowy urlop wypoczynkowy

Osobie ze znacznym lub umiarkowanym stopniem niepełnosprawności, co do zasady, przysługuje dodatkowy urlop wypoczynkowy w wymiarze 10 dni roboczych w roku kalendarzowym.

Osoby niepełnosprawne z lekkim stopniem niepełnosprawności prawa do dodatkowego urlopu nie mają. Dodatkowy urlop nie jest uzależniony od złożenia wniosku – jedyną przesłanką prawa do dodatkowego urlopu jest zaliczenie pracownika do odpowiedniego stopnia niepełnosprawności.

Prawo do pierwszego dodatkowego urlopu wypoczynkowego osoba niepełnosprawna nabywa jednak dopiero po przepracowaniu jednego roku po dniu zaliczenia jej do umiarkowanego lub znacznego stopnia niepełnosprawności (przy czym przepracowanie jednego roku po dniu wydania orzeczenia nie musi nastąpić u jednego pracodawcy, chodzi o fakt przepracowania roku jako osoba niepełnosprawna).

Istnieją jednak też sytuacje, w których taki dodatkowy urlop wypoczynkowy nie przysługuje. Chodzi o osoby niepełnosprawne zaliczone do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności uprawnione do urlopu wypoczynkowego w wymiarze przekraczającym 26 dni roboczych lub uprawnione do urlopu dodatkowego na podstawie odrębnych przepisów.

Udzielanie zwolnień od pracy

Osoba o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności ma prawo do zwolnienia od pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia:

• w wymiarze do 21 dni roboczych w celu uczestniczenia w turnusie rehabilitacyjnym, nie częściej niż raz w roku;
• w celu wykonania badań specjalistycznych, zabiegów leczniczych lub usprawniających, a także w celu uzyskania zaopatrzenia ortopedycznego lub jego naprawy, jeżeli czynności te nie mogą być wykonane poza godzinami pracy.

Zaznaczenia wymaga, iż osoby niepełnosprawne są kierowane do uczestnictwa w turnusach rehabilitacyjnych na wniosek lekarza, pod którego opieką się znajdują, a w przeciwieństwie do urlopu wypoczynkowego, do turnusów rehabilitacyjnych nie mają zastosowania przepisy kodeksu pracy, co powoduje, że pracodawca w zasadzie nie został wyposażony w instrumenty, które pozwalałyby mu nie wyrazić zgody na odbycie turnusu rehabilitacyjnego przez niepełnosprawnego pracownika w terminie wskazanym w skierowaniu.
Zwolnienia od pracy nie łączą się z dodatkowym 10-dniowym urlopem.

Naruszenie uprawnień pracowników niepełnosprawnych

Jeżeli pracodawca nie będzie respektował opisanych wyżej uprawnień może narazić się na negatywne konsekwencje. Naruszając regulacje dot. norm czasu pracy pracowników niepełnosprawnych, pracodawca dopuszcza się wykroczenia przeciwko prawom pracownika, za które grozi kara grzywny w wysokości od 1000 zł do 30 000 zł. Ponadto także Państwowa Inspekcja Pracy może przeprowadzić w miejscu pracy kontrolę przestrzegania przepisów dot. zatrudniania osób niepełnosprawnych, a w przypadku stwierdzenia naruszeń – podjąć odpowiednie kroki w celu ich usunięcia.

Wnioski dla pracodawców

• Przed podjęciem decyzji o zatrudnieniu osoby niepełnosprawnej pracodawca powinien szczegółowo zapoznać się z przepisami prawnymi regulującymi uprawnienia osób niepełnosprawnych w pracy.
• Zatrudnienie osób niepełnosprawnych wiąże się z korzyściami, ale także ze spełnieniem pewnych obowiązków związanych z faktem zatrudnienia takiej osoby, aby umożliwić jej odpowiednie funkcjonowanie w szeregach firmy.
• Zatrudniając osobę niepełnosprawną pracodawca ma szansę na pozyskanie profesjonalnego pracownika, a w celu odpowiedniego przygotowania się do takiego zatrudnienia – należy jedynie dobrze zorientować się w temacie.
• Osobom niepełnosprawnym, zależnie od stopnia niepełnosprawności, przysługują dodatkowe przerwy w pracy i dodatkowe dni wolne, co warto uwzględnić w planowaniu czasu pracy i rozkładu obowiązków.
• Co do zasady, osoby niepełnosprawne nie mogą pracować w porze nocnej ani w godzinach nadliczbowych.