Wypadek w pracy – zwierciadło kultury organizacyjnej

W ostatnim numerze czasopisma Production Manager ukazał się artykuł mec. Justyny Grzelak Grzyb, pt. „Wypadki przy pracy – Test dla całej organizacji„.

Autorka wykazała w nim, że niemal każdy wypadek przy pracy może stanowić poważne wyzwanie prawne i organizacyjne dla pracodawcy. Wynika to z tego, że takie wypadki nie są wyłącznie domeną służb BHP i zespołu powypadkowego. Każde zdarzenie wypadkowe weryfikuje bowiem dojrzałość całej organizacji: jakość procedur, skuteczność komunikacji, styl zarządzania i realność kultury bezpieczeństwa. Rzetelna analiza powypadkowa wymaga przecież współpracy wielu działów, ponieważ jednocześnie chroni zdrowie pracowników, ogranicza ryzyka prawno-finansowe i buduje wiarygodność pracodawcy. Pokazuje także, czy pracodawca rzeczywiście zapewnia bezpieczne i higieniczne warunki pracy.

Definicja wypadku przy pracy

Wypadek przy pracy jest definiowany ustawą o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, która mówi, że jest to nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, powodujące uraz lub śmierć i pozostające w związku z pracą. Dla stwierdzenia wypadku przy pracy zespół powypadkowy musi zbadać poszczególne przesłanki takiego wypadku. Aby jednak taki zespół mógł działać należy podjąć szereg różnych czynności.

Pierwsze minuty po wypadku

Trzeba pamiętać, że pierwsze minuty po wypadku decydują o zdrowiu poszkodowanego i jakości dalszych ustaleń zespołu powypadkowego. Z tego powodu należy niezwłocznie usunąć zagrożenia, udzielić pierwszej pomocy, zabezpieczyć miejsce zdarzenia i materiał dowodowy. W razie wypadku śmiertelnego, ciężkiego lub zbiorowego należy natychmiast zawiadomić PIP i prokuratora. Co istotne, równolegle pracodawca uruchomić powinien postępowanie powypadkowe, które prowadzić ma zespół powypadkowy, który – co istotne – jako jedyny może decydować czy dane zdarzenie jest albo nie jest wypadkiem przy pracy (nie robi tego pracodawca!).

Zespół powypadkowy

Zespół powypadkowy powinien działać w stałym, z góry ustalonym składzie. Standardowo w jego skład wchodzi pracownik służby bhp oraz przedstawiciel pracowników lub społeczny inspektor pracy. W mniejszych zakładach (poniżej 100 pracowników) obok przedstawiciela pracowników lub społecznego inspektora pracy, w skład zespołu powypadkowego zamiast pracownika służby bhp wchodzić może pracodawca, pracownik wykonującego zadania bhp albo specjalista spoza zakładu pracy. Zawsze pamiętać trzeba, ze to zespół powypadkowy przeprowadza oględziny, wysłuchuje świadków i analizuje dowody. Skuteczność działania takiego zespołu wymaga jednak rozumienia technologii i kontekstu organizacyjnego oraz ścisłej współpracy z innymi działami organizacji.

Współdziałanie działów

Pełna analiza przyczyn wypadku przy pracy wymaga informacji i danych z wielu obszarów (przykładowo):

• dział kadr i płac udostępnia ewidencję czasu pracy, grafiki, dane o nadgodzinach, pracy w porze nocnej oraz dokumentację osobową – skierowania i orzeczenia lekarskie, potwierdzenia szkoleń wstępnych, okresowych i stanowiskowych, upoważnienia do obsługi sprzętu czy maszyn, a także informacje o przeniesieniach i zmianach stanowisk,
• przełożeni liniowi dostarczają informacji o przebiegu zadań, wydanych poleceniach i zgłaszanych problemach, a nawet o nieformalnych praktykach i skrótach, które zastąpiły procedury,
• utrzymanie ruchu i działy techniczne oceniają stan maszyn, urządzeń zabezpieczających, czujników, blokad, osłon i systemów detekcji; dostarczają protokoły przeglądów, kalibracji i napraw,
• IT zabezpiecza logi systemowe, dostęp do maszyn i narzędzi pracy, zapisy z systemów kontroli dostępu i monitoringu wizyjnego, a ochrona zakładu pomaga w odtworzeniu sekwencji zdarzeń i ruchu osób,
• planowanie produkcji pozwalają ocenić presję terminową, zmiany w harmonogramie, reorganizacje lub przestoje, które wpływają na obciążenie zespołów,
• magazyn i logistyka dokumentują obieg materiałów, ładunków i narzędzi, a także nietypowe operacje przeładunkowe,
• zakupy i gospodarka magazynowa przekazują informacje o wydanych środkach ochrony indywidualnej, ich terminach wymiany i certyfikacji,
• HR dostarcza zaś kontekstu kulturowego: czy pracownicy wiedzą, jak zgłaszać zagrożenia, czy faktycznie je zgłaszają i jakie były reakcje przełożonych,
• medycyna pracy i BHP oceniają z kolei ryzyko na stanowisku pracy i pomagają dobrać środki profilaktyczne.

Protokół powypadkowy

Na podstawie wszystkich dostępnych i istotnych do wyjaśnienia sprawy informacji, zespół powypadkowy przygotowuje protokół powypadkowy. Protokół musi być kompletny, spójny i oparty na dowodach, a więc  powinien opisywać miejsce, czas i przebieg zdarzenia, stan urządzeń i zabezpieczeń, użyte środki ochrony, kwalifikacje i szkolenia poszkodowanego pracownika, a także organizację pracy w dniu zdarzenia. Niezbędne są także załączniki do takiego protokołu, w tym zdjęcia, szkice, nagrania, logi maszyn, wyjaśnienia świadków lub dokumentacja serwisowa. Należy zawsze pamiętać, że protokół powinien kończyć się kwalifikacją zdarzenia (czy to jest czy nie jest wpadek przy pracy, a jeżeli jest to jaki: zbiorowy, śmiertelny, ciężki czy powodujący czasową niezdolność do pracy) oraz listą środków profilaktycznych o charakterze technicznym, organizacyjnym i szkoleniowym.

Obowiązki po ustaleniu przyczyn

Zamknięcie protokołu nie kończy pracy organizacji. Pamiętać należy, że pracodawca prowadzi m.in. rejestr wypadków i sporządza statystyczne karty, archiwizuje dokumentację i – co najważniejsze – analizuje przyczyny wypadku, by na tej podstawie wdrożyć odpowiednie środki zapobiegawcze. Ustalenie środków profilaktycznych nie może być przy tym pozorne, lecz powinno przybierać konkretny kształt: aktualizacja oceny ryzyka zawodowego, doprecyzowanie instrukcji stanowiskowych i awaryjnych, zmiana systemu czasu pracy, organizacji pracy i doboru obsad, modyfikacje techniczne, przeglądy nadzwyczajne czy programy krótkich szkoleń przypominających o zagrożeniach w środowisku pracy i in.

Podsumowanie

Sposób prowadzenia postępowania wyjaśniającego wypadek przy pracy ujawnia dojrzałość organizacyjną firmy. Takie postępowanie powinno bowiem odpowiadać nie tylko na pytanie „co się stało”, lecz przede wszystkim „dlaczego do tego doszło” i „co w systemie to umożliwiło”. Odpowiedzialność pracodawcy za bhp ma charakter uprzedni i niepodzielny, dlatego przed egzekwowaniem zasad od pracowników należy zapewnić bezpieczne środowisko pracy, adekwatne środki ochrony i zrozumiałe instrukcje. Warto przygotować stały zespół powypadkowy, matrycę wsparcia międzydziałowego oraz prostą instrukcję zabezpieczania miejsca zdarzenia, a także cyklicznie ćwiczyć procedury.

Więcej w temacie bhp i wypadków przy pracy znajdą Państwo w naszym podcaście, pt.: Wypadek przy pracy: test dla całej firmy, nie tylko dla działu BHP

Gdyby potrzebowali Państwo wsparcia w tym obszarze, zachęcamy do kontaktu. Osobą prowadzącą tematy bhp i wypadków przy pracy jest u nas mec. Justyna Grzelak-Grzyb.