Uznaniowy charakter świadczeń socjalnych w ramach ZFŚS

Wśród pracowników często panuje przekonanie, że świadczenia z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych przysługują im niezależnie od sytuacji, a pracodawca nie może odmówić ich wypłaty. Pracodawcy prowadzący ZFŚS, administrując nim – zastanawiają się, czy w związku z odmową przyznania uprawnionym świadczenia z ZFŚS, osoby te mogą skutecznie dochodzić wypłaty takiego świadczenia przed sądem.

Odpowiedzi należy szukać przede wszystkim w obowiązującym u pracodawcy regulaminie zakładowego funduszu świadczeń socjalnych oraz orzecznictwie.

Sytuacja socjalna i prawo do wnioskowania o świadczenia socjalne

Zgodnie z ustawą o ZFŚS przyznanie oraz wysokość tzw. ulgowych usług i świadczeń w ramach ZFŚS powinno być uzależnione od sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby uprawnionej, nazywanych często łącznie „sytuacją socjalną” lub „kryterium socjalnym”.

Badanie sytuacji socjalnej jest więc ustawowym obowiązkiem pracodawcy, którego wypełnienie jest kontrolowane przez odpowiednie organy państwowe, a w określonych przypadkach – również przez zakładowe organizacje związkowe, działające u pracodawcy.

Ponadto, zgodnie z ww. ustawą osoba uprawniona do korzystania z funduszu to ta, która może wnioskować o określone świadczenia z funduszu. Samo prawo do wnioskowania nie oznacza jednak prawa do tych świadczeń. Ustawa nie kreuje więc świadczeń o charakterze roszczeniowym, czyli takich, których można skutecznie dochodzić przed sądem, jak przykładowo wynagrodzenie za pracę lub inne świadczenia pracownicze wynikające z prawa płacowego. Ulgowe usługi i świadczenia w ramach ZFŚS co do zasady stają się bowiem wymagalne dopiero po ich przyznaniu. Aby osoba uprawniona mogła żądać jego wypłaty musi więc nastąpić formalny akt przyznania świadczenia poprzedzony badaniem sytuacji socjalnej uprawnionego.

Regulamin ZFŚS

Warto podkreślić, że ustawa nie zawiera szczegółowych i kompleksowych rozwiązań, które w codziennej praktyce można stosować do ZFŚS. W związku z tym dla prawidłowego i wiążącego określenia charakteru świadczeń z funduszu, konieczne jest dokładne określenie go w regulaminie zakładowego funduszu świadczeń socjalnych. Bowiem tylko od przepisów regulaminu funduszu, stanowiącego podstawę prawną funkcjonowania ZFŚS u danego pracodawcy, zależeć będzie czy prawo do świadczeń będzie miało charakter uznaniowy czy też roszczeniowy.

Zatem, jeśli regulamin ZFŚS obowiązujący w danym zakładzie pracy wprost stanowi, że świadczenia te mają charakter roszczeniowy, to właśnie ten przepis stanowić będzie podstawę prawną żądań osób uprawnionych. Niemniej, w powszechnej praktyce najczęściej wskazuje się na uznaniowość przyznawania pomocy z funduszu. To z kolei implikuje fakultatywny charakter tych świadczeń i oznacza, że osoby uprawnione do wnioskowania o przyznanie świadczenia nie mogą domagać się jakichkolwiek ekwiwalentów (środków pieniężnych rekompensujących wartość nieprzyznanej pomocy socjalnej) z tego tytułu w razie odmowy ich przyznania.

Wyjątek od reguły

Powyższe nie oznacza jednak, że osobom uprawnionym w żadnym przypadku nie przysługują roszczenia związane z ZFŚS. Jak wspomniano wcześniej, momentem decydującym o uznaniu prawa do świadczenia z funduszu jako roszczenia, podlegającego kognicji sądów powszechnych jest moment jego przyznania przez pracodawcę. Ponieważ to właśnie decyzja pracodawcy o przyznaniu osobie uprawnionej danego świadczenia z funduszu generuje wierzytelność osoby uprawnionej i możliwość żądania wypłaty lub wydania przyznanego świadczenia.

Niedopuszczalność dochodzenia roszczeń

Przyjmując, że co do zasady świadczenia z funduszu socjalnego mają charakter uznaniowy, jeżeli nie doszło do ich przyznania przez pracodawcę – nie można wypłaty takiego świadczenia skutecznie dochodzić w postępowaniu sądowym. W takim wypadku dochodzenie roszczeń przed sądem jest niedopuszczalne, a pozew winien być w tym zakresie odrzucony (art. 199 § 1 KC), gdyż brak roszczenia oznacza brak możliwości rozpoznania sprawy przez sąd.

Jak prawidłowo uregulować funkcjonowanie ZFŚS?

Aby uniknąć ewentualnych wątpliwości w zakresie roszczeń pracowników, tworząc ZFŚŚ warto precyzyjnie opisać świadczenia i kryteria ich przyznawania w regulaminie zakładowego funduszu świadczeń socjalnych.

Zapisy regulaminu powinny być przejrzyste, dopasowane do charakterystyki danego pracodawcy, a sam regulamin udostępniony pracownikom, tak aby mogli się oni z nim zapoznać.

Jak całą dokumentację w zakresie wewnątrzzakładowych źródeł prawa pracy, również regulamin ZFŚS warto poddawać okresowemu przeglądowi, aby mieć pewność że jest on zgodny z aktualnie obowiązującymi przepisami prawa i stanowiskami organów kontroli i orzecznictwem.