Służba BHP – co warto wiedzieć, także w związku z kontrolą trzeźwości

Służba BHP jest instytucją uregulowaną w przepisach Kodeksu pracy i rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 2 września 1997 roku w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy. Jej głównym celem jest wsparcie pracodawcy w dziedzinie szeroko pojętego bezpieczeństwa i higieny pracy.

Czym jest służba BHP?

Służba BHP jest wyodrębnioną komórką organizacyjną, jednoosobową lub wieloosobową, pełniącą w zakładzie pracy funkcje kontrolne i doradcze w zakresie BHP. Co istotne, każdy pracodawca zatrudniający więcej niż 100 pracowników ma obowiązek utworzyć tę służbę. W przypadku, gdy pracodawca zatrudnia mniej niż 100 pracowników wykonywanie zadań służby BHP można powierzyć pracownikowi zatrudnionemu do innej pracy, a w razie braku kompetentnych pracowników – nawet specjaliście spoza zakładu pracy. Istnieje również możliwość, by pracodawca samodzielnie pełnił funkcje służby, jeśli zatrudnia mniej niż 10 pracowników albo mniej niż 50 i jest zakwalifikowany do grupy działalności o niższej niż trzeciej kategorii ryzyka w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Służba BHP podlega bezpośrednio pracodawcy, a jeżeli pracodawca jest tzw. jednostką organizacyjną (np. spółką) podlega bezpośrednio osobie, która tą jednostką zarządza lub wchodzi w skład jej organu zarządzającego.

Ustalenie liczby pracowników służby BHP

Jak wspomniano wyżej, służba BHP może być jednoosobowa lub wieloosobowa. Co do zasady, pracodawca ustala liczbę pracowników służby BHP biorąc pod uwagę stan zatrudnienia, warunki pracy, zagrożenia zawodowe i uciążliwości występujące na terenie zakładu pracy. Przy czym pracodawca, u którego jest zatrudnionych od 100 do 600 pracowników, może zatrudnić pracownika takiej służby BHP w niepełnym wymiarze czasu pracy. W przypadku zatrudniania ponad 600 pracowników, pracodawca zatrudnia co najmniej jednego pracownika służby BHP w pełnym wymiarze czasu pracy na każde 600 pracowników.

Właściwy inspektor pracy może nakazać pracodawcy utworzenie służby BHP albo zwiększyć liczbę jej członków, jeżeli jest to uzasadnione stwierdzonymi zagrożeniami zawodowymi. W tym celu inspektor wydaje nakaz, mający formę decyzji administracyjnej, od której pracodawcy przysługuje odwołanie. Co istotne – nakaz ten może dotyczyć każdego pracodawcy niezależnie od liczby zatrudnionych pracowników.

Zadania służby BHP

Katalog zadań służby BHP jest enumeratywnie wskazany w rozporządzeniu i co ważne – pracodawca nie może obciążyć tej służby innymi zadaniami, wykraczającymi poza ww. katalog. Do zadań służby BHP należy w szczególności przeprowadzanie kontroli warunków pracy oraz przestrzegania przepisów i zasad BHP, bieżące informowanie pracodawcy o stwierdzonych zagrożeniach zawodowych, sporządzanie i przedstawianie pracodawcy okresowych analiz stanu BHP, zgłaszanie wniosków dotyczących wymagań BHP w stosowanych oraz nowo wprowadzanych procesach produkcyjnych, udział w opracowywaniu zakładowych układów zbiorowych pracy, wewnętrznych zarządzeń, regulaminów i instrukcji ogólnych dotyczących BHP oraz w ustalaniu zadań osób kierujących pracownikami w zakresie BHP, udział w dokonywaniu oceny ryzyka zawodowego, które wiąże się z wykonywaną pracą, a także doradztwo w zakresie stosowania przepisów oraz zasad BHP.

Uprawnienia służby BHP

Służbie BHP przysługują uprawnienia kontrolne, pokontrolne, doradcze i władcze. Do uprawnień służby BHP należą przeprowadzanie kontroli BHP i przestrzegania przepisów i zasad dot. BHP, zalecanie osobom kierującym pracownikami usunięcia zagrożeń wypadkowych, szkodliwości zawodowych i uchybień BHP, które zostały stwierdzone, wnioskowanie do pracodawcy o nagradzanie pracowników wyróżniających się na rzecz poprawy BHP, występowanie do pracodawcy o zastosowanie kar porządkowych wobec pracowników zaniedbujących obowiązki BHP, niezwłoczne wstrzymanie pracy urządzeń w razie wystąpienia bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia, niezwłoczne odsunięcie pracownika od pracy wzbronionej, niezwłoczne odsunięcie od pracy pracownika stwarzającego bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia, a także wnioskowanie do pracodawcy o niezwłoczne wstrzymanie pracy w wypadku stwierdzenia bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia.

Stanowiska i niezbędne kwalifikacje

Pracowników wchodzących w skład służby BHP zatrudnia się jako inspektorów, starszych inspektorów, specjalistów, starszych specjalistów oraz głównych specjalistów ds. BHP. Każdy z ww. stanowisk wymaga posiadania odpowiednich kwalifikacji wskazanych wprost w rozporządzeniu. Dla przykładu inspektorem ds. BHP może być osoba, która posiada zawód technika BHP, a starszym inspektorem ds. BHP osoba posiadająca zawód technika BHP oraz co najmniej 3-letni staż pracy w służbie BHP lub wyższe wykształcenie o kierunku lub specjalności w zakresie BHP albo studia podyplomowe w zakresie BHP.

Służba BHP a kontrola trzeźwości

W kontekście najnowszej nowelizacji kodeksu pracy, dot. możliwości przeprowadzania przez pracodawcę kontroli trzeźwości pracowników, pojawia się pytanie, czy pracownikowi służby BHP można powierzyć zadania związane z taką kontrolą, w tym wykonywanie badania trzeźwości np. alkomatem. Niestety, obecne przepisy nie pozwalają na takie rozwiązania. Wspomniane wyżej rozporządzenie wymienia zadania i uprawnienia służby BHP w sposób zamknięty, nie podlegający rozszerzeniu nawet na mocy porozumienia z pracownikiem. Pośród nich nie ma przepisu, który choćby pośrednio wskazywał na możliwość powierzania pracownikowi służby BHP obowiązków związanych z weryfikacją trzeźwości pracowników. To zaś, w połączeniu z przepisem mówiącym o tym, że służba BHP nie może być obciążana innymi zadaniami niż wymienione w rozporządzeniu (z wyjątkiem oczywiście pracownika zatrudnionego przy innej pracy), powoduje, że żaden pracownik służby BHP, wykonując pracę tej służby nie może wykonywać obowiązków związanych z przeprowadzaniem kontroli trzeźwości w organizacji.

Gdyby jednak pracodawca, z różnych względów, chciał jednak powierzyć danej osobie ww. obowiązki, pomimo zatrudnienia jej w służbie BHP, pewnym rozwiązaniem tego impasu mogłoby być powierzenie takich obowiązków poza pracą w służbie BHP, np. poprzez „rozdzielenie” etatu. Co bowiem ważne w tym kontekście, doktryna, ale również PIP, dopuszczają możliwość rozdzielenia etatu jednego pracownika na służbę BHP oraz inny rodzaj pracy. W tym celu nawiązywane byłyby dwa odrębne stosunki pracy z dwoma odrębnymi rodzajami pracy oraz dwoma odrębnymi zakresami obowiązków. Jedyne ograniczenia dla tego rozwiązania wiążą się z wielkością zakładu pracy, liczbą pracowników i obowiązującymi normami czasu pracy (niezależnie od ilości stosunków pracy pracodawca musi bowiem przestrzegać ustalonych w przepisach prawa pracy norm czasu pracy i okresów gwarantowanego odpoczynku). Przypominam tu, że w zakładzie zatrudniającym od 100 do 600 pracowników pracodawca może utworzyć jednoosobową komórkę bhp, której pracownikiem będzie osoba zatrudniona w niepełnym wymiarze czasu pracy, a więc „pozostały do wykorzystania etat” może być przeznaczony na obowiązki poza służbą BHP. Jednakże w zakładzie zatrudniającym powyżej 600 pracowników, pracodawca ma już obowiązek zatrudnić przynajmniej jednego pracownika służby BHP na pełen etat, na każde 600 pracowników – tutaj rozdzielanie etatu jest więc możliwe, jeżeli zatrudniony będzie tylko jeden pracownik służby BHP na każde 600 pracowników.

Wnioski dla pracodawców

• Pracodawca zatrudniający powyżej 100 pracowników ma obowiązek utworzyć służbę BHP.
• Służba BHP pełni głównie funkcje doradcze i kontrolne.
• Pracowników służby BHP nie można obciążać zadaniami wykraczającymi poza katalog wskazany w rozporządzeniu.
• Pracownikowi służby BHP nie można powierzyć obowiązków związanych z weryfikacją trzeźwości pracowników.