Odwołanie stanu zagrożenia epidemicznego – skutki dla pracodawców

Od dnia 16 maja 2022 r. w Polsce obowiązuje stan zagrożenia epidemicznego. Stan ten, a także uprzednio obowiązujący stan epidemii, spowodowany był wybuchem pandemii Covid-19. Rozprzestrzenienie się wirusa i duża zachorowalność spowodowały, że na wielu płaszczyznach trzeba było dostosować obowiązujące przepisy do aktualnej sytuacji, w związku z czym uchwalono szereg aktów prawnych mających uregulować sposób postępowania w okresie ww. stanów. Z uwagi na fakt, iż na stronie Rządowego Centrum Legislacji pojawił się niedawno projekt rozporządzenia odwołujący od 1 lipca 2023 r. stan zagrożenia epidemicznego, należy przypomnieć jakie skutki dla pracodawców przyniesie to odwołanie.  Dlatego poniżej prezentuję kilka kwestii, które wymagać będą uwagi pracodawców.

Ważność orzeczeń lekarskich 

Kolejną zmianą wprowadzoną ustawą covidową jest to, iż orzeczenia lekarskie dotyczące badań wstępnych, okresowych i kontrolnych, które swoją ważność utraciły po dniu 7 marca 2020 r., są ważne do 180 dnia od odwołania ostatniego z obowiązujących stanów, tj. stanu epidemii albo stanu zagrożenia epidemicznego. Co więcej, w okresie ich obowiązywania zawieszeniu uległy obowiązki dotyczące badań okresowych pracowników, wydawania im skierowań na badania okresowe oraz badań okresowych po zaprzestaniu pracy w kontakcie z substancjami i czynnikami rakotwórczymi lub pyłami zwłókniającymi lub po rozwiązaniu stosunku pracy, jeżeli zainteresowana osoba zgłosi wniosek o objęcie takimi badaniami. Zawieszenie to nie dotyczy wykonywania badań wstępnych i kontrolnych.

Odwołanie stanu zagrożenia epidemicznego spowoduje, iż:

• pracodawca i pracownik będą obowiązani niezwłocznie podjąć wykonanie zawieszonych obowiązków związanych z badaniami okresowymi i wykonać je w okresie nie dłuższym niż 180 dni od dnia odwołania danego stanu. 

Szkolenia BHP

Ustawa covidowa wprowadziła na czas obowiązywania stanu epidemii albo stanu zagrożenia epidemicznego możliwość przeprowadzania wstępnych szkoleń BHP za pomocą środków komunikacji elektronicznej, a także przedłużyła ważność okresowych szkoleń BHP, których termin miał wygasnąć w okresie obowiązywania stanu epidemii, stanu zagrożenia epidemicznego, lub w 30 dni od odwołania ww. stanów, do 60-tego dnia od odwołania ostatniego ze stanów. 

Odwołanie stanu zagrożenia epidemicznego spowoduje, iż:

• nie będzie można przeprowadzać wstępnych szkoleń BHP za pomocą środków komunikacji elektronicznej, 
• w ciągu 60 dni od dnia odwołania stanu zagrożenia epidemicznego pracodawca musi przeprowadzić nowe okresowe szkolenia BHP, których termin przypadał w okresie obowiązywania ww. stanów i w ciągu 30 dni od odwołania ostatniego z nich. 

Wypowiedzenie umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy  

Na podstawie ustawy covidowej na czas obowiązywania stanu epidemii albo stanu zagrożenia epidemicznego wprowadzona została również możliwość wypowiedzenia umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy z zachowaniem 7-dniowego okresu wypowiedzenia. 

 Odwołanie stanu zagrożenia epidemicznego spowoduje, iż:

• strony umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy nie będą mogły na podstawie ustawy covidowej wypowiedzieć tej umowy. Nadal będzie można ją wypowiedzieć, jeżeli strony zawarły w tej umowie odpowiednie postanowienia dotyczące tej materii.

Odbiór przesyłek poleconych

W związku z pandemią wprowadzono również przepis, w wyniku którego na okres obowiązywania stanu epidemii lub stanu zagrożenia epidemicznego, a także na okres 14 dni od odwołania ostatniego z nich wprowadzono zawieszenie tzw. fikcji doręczeń pocztowych. Powyższe oznacza, że nie można uznać za skutecznie doręczone przesyłki pocztowe polecone nieodebrane w okresie obowiązywania ww. stanów i przez 14 dni od ich odwołania. 

Odwołanie stanu zagrożenia epidemicznego spowoduje, iż:

• po 14 dniach od odwołania stanu zagrożenia epidemicznego z powrotem zacznie obowiązywać tzw. fikcja doręczeń pocztowych. 

Przymusowy urlop zaległy

Ustawa przewiduje również, iż w okresie obowiązywania stanu epidemii lub stanu zagrożenia epidemicznego pracodawca ma możliwość udzielenia pracownikowi bez jego zgody urlopu zaległego w wymiarze do 30 dni, z pominięciem planów urlopowych. 

Odwołanie stanu zagrożenia epidemicznego spowoduje, iż:

• pracodawca zostanie pozbawiony możliwości udzielenia ww. 30-dniowego urlopu bez zgody pracownika na podstawie ustawy covidowej. 

Zakładowy fundusz świadczeń socjalnych 

W okresie obowiązywania stanu epidemii albo stanu zagrożenia epidemicznego pracodawca ma możliwość zawieszenia części obowiązków wynikających z ustawy o ZFŚS. Pracodawca, u którego wystąpił spadek obrotów gospodarczych lub istotny wzrost obciążenia funduszu wynagrodzeń może zawiesić tworzenie lub funkcjonowanie zakładowego funduszu świadczeń socjalnych, dokonywania odpisu podstawowego, a także wypłaty świadczeń urlopowych. Co więcej, w tych okresach ww. pracodawcy nie stosuje się postanowień układów zbiorowych pracy lub regulaminów wynagradzania, ustalających wyższą wysokość odpisu na ZFŚS oraz inne świadczenia o charakterze socjalno-bytowym niż określa ustawa o ZFŚS.

Odwołanie stanu zagrożenia epidemicznego spowoduje, iż:

• u ww. pracodawcy dojdzie do automatycznego przywrócenia poprzednio obowiązujących zasad funkcjonowania funduszu, w tym do odwieszenia obowiązku tworzenia ZFŚS, dokonywania odpisu podstawowego, wypłat świadczeń urlopowych oraz do stosowania podwyższonych odpisów na ZFŚS (jeżeli układ zbiorowy pracy lub regulamin wynagradzania przewiduje takie podwyższone odpisy).

Odprawy i odszkodowania

W okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii, w przypadku wystąpienia u pracodawcy spadku obrotów gospodarczych lub istotnego wzrostu obciążenia funduszu wynagrodzeń, wysokość odprawy, odszkodowania lub innego świadczenia pieniężnego wypłacanego przez tego pracodawcę pracownikowi w związku z rozwiązaniem umowy o pracę, jeżeli przepisy przewidują obowiązek wypłacenia świadczenia, nie może przekroczyć dziesięciokrotności minimalnego wynagrodzenia za pracę ustalanego na podstawie przepisów o minimalnym wynagrodzeniu za pracę. Regulacja ustawy covidowej dotyczy więc np. odprawy wskazanej w ustawie o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (o zwolnieniach grupowych).

Odwołanie stanu zagrożenia epidemicznego spowoduje, iż:

• ww. pracodawca będzie miał obowiązek wypłaty odpraw, odszkodowań i innych świadczeń pieniężnych związanych z rozwiązaniem lub wypowiedzeniem umowy o pracę w wysokości przewidzianej w dotychczasowych przepisach.

Przestój ekonomiczny lub obniżenie wymiaru czasu pracy 

Pracodawca może ponadto objąć pracownika przestojem ekonomicznym lub obniżyć mu wymiar czasu pracy, jeżeli u pracodawcy wystąpił spadek przychodów ze sprzedaży towarów i usług, wskutek Covid-19. Pracodawca może ww. uprawnienia wykorzystać w okresie do 6 miesięcy od miesiąca, kiedy spadek przychodów wystąpił, nie dłużej jednakże niż przez 12 miesięcy od odwołania stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii. Wyjątek stanowi sytuacja, w której pracodawca samodzielnie wcześniej powróci do poprzedniego wymiaru czasu pracy lub przerwie przestój. 

Odwołanie stanu zagrożenia epidemicznego spowoduje, iż:

• pracodawca będzie mógł korzystać z ww. uprawnień przez 6 miesięcy od powstania spadku przychodów, a maksymalnie do 12 miesięcy od chwili odwołania stanu zagrożenia epidemicznego. 

Inne kwestie

Na okres stanu epidemii i stanu zagrożenia epidemicznego, poza powyższymi, wprowadzono również inne przepisy, w tym min. dot. podniesienia limitów zwolnień podatkowych, przedłużenia ważności orzeczeń  o niepełnosprawności i orzeczeń o stopniu niepełnosprawności, przedłużono wiele terminów dot. pobytu i pracy cudzoziemców na terytorium RP, w tym m.in. termin składania wniosków o udzielenie cudzoziemcom zezwoleń pobytowych oraz termin legalność ich pobytu. 

Warto także wspomnieć, że dwie kwestie, dotąd regulowane w ustawie covidowej, w ostatnim czasie zostały poddane gruntownej reformie. Praca zdalna i dwudniowe zwolnienie od pracy na czas oddawania krwi zostały na stałe wpisane do polskiego porządku prawego, odpowiednio, w przepisach Kodeksu pracy i ustawy o publicznej służbie krwi. 

Więcej na ten temat można przeczytać na naszym blogu

Praca zdalna – link

Krwiodawstwo – link

Wnioski dla pracodawców:

• pracodawcy muszą podjąć przygotowania do skierowania pracowników na okresowe badania lekarskie i przeprowadzenia okresowych szkoleń BHP,

• pracodawcy muszą podjąć działania związane z odwieszeniem obowiązków związanych z ZFŚS (jeżeli zawieszenie tych obowiązków ich dotyczyło),

• należy uwzględnić zmiany limitów odpraw i odszkodowań po odwołaniu stanu zagrożenia epidemicznego (jeżeli limity ich dotyczyły),

• zalecamy śledzenie postępów prac legislacyjnych w sprawie projektu rozporządzenia znoszącego stan zagrożenia epidemicznego.

Link do RCL: https://legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12372002/katalog/12970560