Dwa dni wolne dla honorowych dawców krwi na stałe – zmiana przepisów

Od 20 kwietnia 2023 r. zasłużonemu honorowemu dawcy krwi i honorowemu dawcy krwi przysługuje zwolnienie od pracy oraz zwolnienie od wykonywania czynności służbowych w dniu, w którym oddaje krew oraz w dniu następnym. W praktyce oznacza to zatem, że krwiodawcom przysługuje aż 2 dni wolnego po donacji krwi.

Podstawa prawna przed i po 20 kwietnia

Tytułem przypomnienia wskazuję, że wciąż obowiązuje rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy, na mocy którego pracownikowi przysługuje zwolnienie od pracy na czas oznaczony przez stację krwiodawstwa w celu oddania krwi (ewentualnie także za czas niezbędny do przeprowadzenia zaleconych przez stację krwiodawstwa okresowych badań lekarskich, jeśli nie mogły być one wykonane w czasie wolnym od pracy). Za czas takiego zwolnienia pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia za pracę. Przed pandemią pracownicy otrzymywali zwolnienie na część dnia lub na cały dzień. Następnie, w okresie pandemii, w tzw. ustawie covidowej zmieniono ustawę o publicznej służbie krwi dodając regulację, na podstawie której w okresie pandemii lub stanu zagrożenia epidemicznego honorowemu dawcy krwi, który oddał krew lub jej składniki, w tym osocze po chorobie COVID-19, przysługuje zwolnienie w dniu, w którym oddał krew lub jej składniki oraz w dniu następnym. Dodano zatem jeden dzień zwolnienia.

W najnowszej nowelizacji ustawy o Krajowej Sieci Onkologicznej, ustawodawca uchylił ww. przepisy odnoszące się do krwiodawstwa w czasie ogłoszonego stanu epidemii i stanu zagrożenia epidemicznego i jednocześnie wprowadził dwa dni wolnego dla honorowych dawców krwi już na stałe. Uprawnienie to przysługuje pracownikom na mocy ustawy o publicznej służbie krwi od dnia 20 kwietnia 2023 r. Co więcej, w marcu br. na stronie Rządowego Centrum Legislacji pojawił się projekt ustawy o krwiodawstwie i krwiolecznictwie (która ma w całości zastąpić ww. ustawę o publicznej służbie krwi), w której także wprowadza się dwa dni płatnego zwolnienia od pracy dla pracowników – zasłużonych honorowych dawców krwi i honorowych dawców krwi. W chwili obecnej projekt ustawy będzie wkraczał w fazę opiniowania, po zakończonych konsultacjach społecznych.

Niezależnie od tego, już teraz pracodawcy muszą liczyć się z tym, że pracownik może otrzymać zwolnienie od pracy na dwa dni w związku z donacją krwi. Niestety, jak pokazuje doświadczenie wielu pracodawców, najczęściej pracownicy „znikają” na takie zwolnienie bez uprzedzenia (często „przedłużając sobie weekend), zaskakując pracodawcę, który ekspresowo musi szukać dla takiego pracownika zastępstwa. Co może zrobić pracodawca w takich sytuacjach?

Udzielanie zwolnienia od pracy z powodu oddawania krwi a regulamin pracy

Jak wskazałam, pracodawca ma obowiązek udzielić pracownikowi zwolnienia z pracy w dniu, w którym pracownik oddaje krew oraz w dniu następnym. Nie oznacza to jednak, że pracownik nie musi dopełnić w tym zakresie żadnych formalności. Absencja w związku z planowaną donacją nie jest z całą pewnością nieobecnością losową, niedającą się przewidzieć. Dlatego właśnie pracownik powinien zawsze uprzedzić pracodawcę o planowanej nieobecności zgodnie z przyjętymi w zakładzie pracy zasadami. Najczęściej pracodawcy nie mają w tym zakresie żadnych wewnętrznych uregulowań. Tymczasem w sukurs przyjść mogą postanowienia regulaminu pracy. Nie ma bowiem żadnych przeciwskazań ku temu, by określić w regulaminie m.in. sposób informowania o planowanej (i nieplanowanej – na wezwanie stacji krwiodawstwa) nieobecności w związku z oddaniem krwi. Jeżeli w organizacji zatrudnia się wielu dawców krwi warto rozważyć także stworzenie odrębnej procedury dot. tej kwestii.

Czy pracownik może się zrzec dodatkowego dnia wolnego?

Zarówno w poprzednim, jak i obecnym stanie prawnym zwolnienie od pracy w wymiarze dodatkowego dnia stanowi uprawnienie pracownika. Z uwagi na powyższe, pracownik może (lecz nie musi) z niego korzystać. Należy pamiętać, że wolny dzień po donacji jest przeznaczony na regenerację i odzyskiwanie sił przez pracownika. Gdy pracownik stawi się do pracy w stanie gotowości oraz „gołym okiem” nie będzie dostrzegalne potencjalne złe samopoczucie lub osłabienie, to nie ma przeciwskazań, by pracodawca dopuścił go do pracy. Jeszcze pod rządami rozwiązań covidowych PIP wskazywał, że pracownik, który oddał krew, może złożyć pracodawcy oświadczenie, że nie zamierza korzystać z drugiego dnia wolnego i świadczyć pracę. Natomiast jeżeli pracownik złoży oświadczenie o braku zamiaru korzystania z dnia wolnego, wówczas ten dzień mu przepada (stanowisko PIP, 24.03.2021).

Ile dni zwolnienia może przysługiwać w ciągu roku?

Wiele źródeł internetowych przywołuje scenariusz, w którym dawcy krwi korzystać będą z aż 48 dni dodatkowego wolnego w roku kalendarzowym. To więcej niż wynikający z kodeksu pracy urlop wypoczynkowy. Chciałabym wyjaśnić, że tak duża absencja pracownika choć jest możliwa, to jednak w większości przypadków mało prawdopodobna. Wynika to z tego, że krew pełną można pobrać od mężczyzny maksymalnie 6 razy w roku (co daje maksymalnie 12 dni wolnego), natomiast od kobiety 4 razy w roku (8 dni wolnego), przy czym przerwa między donacjami musi wynosić co najmniej 8 tygodni. Z kolei płytki krwi można oddać w roku 12 razy (co przekłada się na 24 dni wolnego w pracy), zaś osocze można oddawać co dwa tygodnie, a więc czysto teoretycznie możliwe są 24 donacje osocza w roku, co dawałoby 48 dni wolnych. Taka osoba jednak musiałaby się cieszyć bardzo dobrym zdrowiem. Ponadto długości przerw między kolejnymi donacjami zawsze uzależniona jest od faktu, czy pracownik uprzednio oddawał krew, czy też jej składniki i co planuje donować przy najbliższym pobraniu. Na stronie regionalnej stacji krwiodawstwa i krwiolecznictwa można zapoznać się z kalkulatorem donacji, który wskazuje minimalne okresy pomiędzy poszczególnymi donacjami. Należy jednak pamiętać, że ww. okresy podane są w celach orientacyjnych, a przed poszczególnym pobraniem wiążącą decyzję podejmuje lekarz dokonujący kwalifikacji dawcy.

Co wynika z projektu ustawy o krwiodawstwie i krwiolecznictwie?

Jak wspomniałam wyżej, ustawa o krwiodawstwie i krwiolecznictwie zastąpi obecną ustawę o publicznej służbie krwi. Z projektu tej ustawy wynika, że zasłużonemu honorowemu dawcy krwi i honorowemu dawcy krwi przysługiwać będzie:

• zwolnienie od pracy, zwolnienie od zajęć służbowych lub od obowiązkowych zajęć edukacyjnych w dniu, w którym oddaje krew, oraz w dniu następnym, a w przypadku dawców krwi pracujących lub odbywających służbę w systemie pracy zmianowej – zwolnienie obejmujące zmianę roboczą, która zaczęła się w dniu, w którym oddano krew lub jej składniki oraz dzień następny, a także na czas okresowego badania lekarskiego dawców krwi na zasadach określonych na podstawie art. 2982 kodeksu pracy;
• prawo do wynagrodzenia lub uposażenia zgodnie z kodeksem pracy i pragmatykami zawodowymi;
• zwrot kosztów przejazdu do i z jednostki organizacyjnej publicznej służby krwi, dokonywany przez tę jednostkę, w której dawca oddał krew;
• rekompensata energetyczna wydawana przez jednostkę organizacyjną publicznej służby krwi.

Z kolei kandydatowi na dawcę krwi przysługiwać będzie:

• zwolnienie od pracy, zwolnienie od zajęć służbowych lub od obowiązkowych zajęć edukacyjnych na czas badania lekarskiego na zasadach określonych w kodeksie pracy;
• zachowanie prawa do wynagrodzenia lub uposażenia zgodnie z kodeksem pracy i pragmatykami zawodowymi.

Wnioski dla pracodawców

• Od 20 kwietnia 2023 r. pracownikowi – zasłużonemu honorowemu dawcy krwi i honorowemu dawcy krwi – przysługuje 2 dni płatnego zwolnienia od pracy w związku z oddaniem krwi.
• Rekomendujemy wprowadzenie przepisów wewnątrzzakładowych precyzujących obowiązki pracownika związane z uprzedzeniem pracodawcy o nieobecności w pracy w związku z donacją.
• W przypadku rezygnacji z dodatkowego dnia wolnego po donacji krwi radzimy pobranie oświadczenia od pracownika.
• Zachęcamy do uważnego śledzenia postępów dot. projektu ustawy i jego aktualnego stanu na stronie RCL.