Wykonywanie pracy zarobkowej przez pracownika podczas urlopu wychowawczego

Zgodnie z przepisami kodeksu pracy, każdy pracownik posiadający minimum 6 miesięcy okresu zatrudnienia ma prawo skorzystać z urlopu wychowawczego w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem. Ww. okres zatrudnienia nie dotyczy wyłącznie pracy u danego pracodawcy, lecz ogólnego stażu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę. Co do zasady, wymiar urlopu wychowawczego wynosi maksymalnie 36 miesięcy i może on być wykorzystany przez pracownika do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 rok życia. W przeciwieństwie do pozostałych urlopów związanych z rodzicielstwem w czasie urlopu wychowawczego pracownikowi nie przysługuje od pracodawcy wynagrodzenie. Pracownik nie ma także prawa do zasiłku macierzyńskiego.

Ubezpieczenie społeczne i zdrowotne za czas urlopu wychowawczego

Przebywanie przez pracownika na urlopie wychowawczym skutkuje również zmianami w zakresie tytułu do ubezpieczeń społecznych. W czasie takiego urlopu podlega on ubezpieczeniom społecznym z tytułu przebywania na urlopie wychowawczym (a nie jako pracownik z tytułu wykonywania pracy). W czasie tego urlopu składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i zdrowotne finansuje w całości budżet państwa za pośrednictwem ZUS, pod warunkiem że pracownik nie ma innych tytułów do ubezpieczeń społecznych oraz prawa do emerytury lub renty.

Dopuszczalność wykonywania pracy w czasie urlopu wychowawczego

Podczas urlopu wychowawczego przepisy kodeksu pracy wprost dopuszczają możliwość wykonywania pracy zarobkowej, zarówno na rzecz dotychczasowego pracodawcy, jak i innego pracodawcy. Możliwe jest także wykonywanie innej działalności, jak również pobieranie nauki lub szkolenia.

Pracownik nie ma obowiązku uprzedzania, informowania lub występowania o zgodę pracodawcy na podjęcie takiej pracy. Przepisy kodeksu pracy nie precyzują zatem, na jakiej podstawie praca zarobkowa może być wykonywana. Oznacza to, że pracownik na urlopie wychowawczym może zawrzeć zarówno umowę o pracę, jak i umowę cywilnoprawną, czy też założyć i prowadzić działalność gospodarczą. Warunkiem jednak jest to, aby ta dodatkowa aktywność pracownika nie powodowała wyłączenia możliwości sprawowania osobistej opieki na dzieckiem.

Przepisy nie wskazują w jakim wymiarze pracownik może wykonywać pracę, by nie narazić się na zarzut, iż nie sprawuje on osobistej opieki nad dzieckiem. Często wskazuje się, że wymiar nie większy niż połowa etatu, jest względnie „bezpieczny”, jednakże zawsze o kwalifikacji danego przypadku będą decydowały okoliczności faktyczne. W mojej bowiem ocenie, w obecnych realiach gospodarczych, w których często ma miejsce wykonywanie pracy zmianowej, w weekendy bądź wykonywanie pracy w formie zdalnej, nie w każdej sytuacji wyłącznie wymiar czasu pracy będzie istotny.

Ponadto sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem nie oznacza, że pracownik musi ją sprawować nieprzerwanie przez 24 godziny na dobę i w tym czasie nie może być zastąpiony przez innego członka rodziny. Krótkotrwałe, nawet kilkugodzinne przekazanie opieki innej osobie, należy uznać za prawnie dopuszczalne. Przykładowo, wykonywanie dodatkowej pracy w ramach prowadzonej działalności gospodarczej w soboty i niedziele, kiedy dzieckiem w tym czasie opiekuje się drugi rodzic, nie będzie stanowiło zaprzestania sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem, jeśli u dotychczasowego pracodawcy praca była wykonywana od poniedziałku do piątku.

Skutki podjęcia dodatkowej pracy zarobkowej w czasie urlopu wychowawczego na gruncie ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych

Jeżeli podjęcie dodatkowej działalności zarobkowej w czasie urlopu wychowawczego będzie powodowało objęcie tej dodatkowej pracy ubezpieczeniem społecznym i zdrowotnym (np. na podstawie umowy zlecenia), wtedy tytułem ubezpieczenia będzie ta dodatkowa działalność, a nie przebywanie na urlopie.
W takiej sytuacji pracownik jest obowiązany poinformować swojego pracodawcę, jako płatnika składek, o podleganiu ubezpieczeniom społecznym z innego tytułu, niż przebywanie na urlopie wychowawczym. Płatnik składek musi bowiem dokonać wtedy korekty składanych za pracownika deklaracji ubezpieczeniowych.

Trwałe zaprzestanie sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem

W przypadku, gdy pracodawca dowie się, iż pracownik przebywający na urlopie wychowawczym stale zaprzestał sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem – przykładowo, gdy wyjechał za granicę w celach zarobkowych, a dziecko zostało w Polsce pod opieką innych osób – powinien wezwać pracownika do stawienia się do pracy w terminie przez siebie wskazanym. Termin stawiennictwa nie może być ustalony wcześniej niż po upływie 3 dni od dnia wezwania, ale też nie później niż w ciągu 30 dni od dnia powzięcia tej informacji przez pracodawcę.

Wnioski dla pracodawców

• Pracodawca co do zasady nie może zabronić pracownikowi wykonywania dodatkowej pracy w czasie jego urlopu wychowawczego.
• Pracodawca ma prawo wezwać pracownika do stawienia się w pracy w przypadku dowiedzenia się, że pracownik stale zaprzestał sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem.
• W czasie urlopu wychowawczego pracownika pracodawca nie ponosi kosztów ubezpieczenia społecznego pracownika – składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i zdrowotne finansuje w całości budżet państwa za pośrednictwem ZUS.
• Pracownik na urlopie wychowawczym podlega ubezpieczeniom społecznym z kodem 12 11.