Sytuacja prawna głównego księgowego na gruncie przepisów prawa pracy

Osoba zatrudniona w ramach stosunku pracy na stanowisku głównego księgowego znajduje się na wielu polach w sytuacji odmiennej od wszystkich innych pracowników. Wynika to z faktu zaliczenia jej do grona kadry kierowniczej zakładu pracy, z czym wiąże się utrata wielu przywilejów przysługujących na mocy kodeksu pracy „szeregowym” pracownikom.

Zarządzający księgowy

Kluczowe znaczenie dla określenia sytuacji prawnej głównego księgowego w stosunkach pracowniczych ma art. 128 kodeksu pracy. Definiuje on pojęcie pracowników zarządzających zakładem pracy. Stosownie do tej regulacji, do ich grona zalicza się „(…) pracowników kierujących jednoosobowo zakładem pracy i ich zastępców lub pracowników wchodzących w skład kolegialnego organu zarządzającego zakładem pracy oraz głównych księgowych”.

Bez względu na wielkość zakładu pracy, jego formę (państwową lub prywatną), jak również na fakt, czy główny księgowy rzeczywiście sprawuje jakiekolwiek funkcje zarządcze w strukturze pracodawcy, z mocy prawa zaliczany jest on do grona pracowników zarządzających firmą. I zazwyczaj na tym traci…

Księgowy pracuje dłużej w tygodniu…

Pierwszym odstępstwem od powszechnie obowiązujących reguł prawa pracy stosowanych wobec „zwykłych” pracowników, jest brak obowiązku stosowania przez pracodawcę względem głównych księgowych zasad regulujących maksymalny czas pracy.

Tygodniowy czas pracy, łącznie z godzinami nadliczbowymi, nie może przekraczać przeciętnie 48 godzin w przyjętym okresie rozliczeniowym. Główny księgowy może jednak zostać zobowiązany przez pracodawcę do świadczenia pracy w wyższym niż wspomniany, przeciętnym tygodniowym wymiarze czasu pracy.

…i dłużej w ciągu doby

Do głównego księgowego nie znajdzie też zastosowania regulacja nakazująca zapewnienie przez pracodawcę prawa do 11 godzin nieprzerwanego dobowego odpoczynku. Nie oznacza to oczywiście, że wobec takiej osoby pracodawca może cyklicznie skracać czas tej regeneracji, przez co w okresie rozliczeniowym osoba taka odpoczywałaby w sumie krócej, niż inni pracownicy.
W przypadku skrócenia tego odpoczynku w poszczególnych dobach, pracodawca będzie zobowiązany udzielić w kolejnych dniach odpoczynku w odpowiednio wyższym wymiarze.

Pracując dłużej, nie zarabia więcej

W zakresie wynagrodzenia za pracę, dla głównego księgowego najbardziej dotkliwym jest brak po jego stronie prawa do wynagrodzenia i dodatku za pracę w godzinach nadliczbowych.

Pracownicy zarządzający w imieniu pracodawcy zakładem pracy i kierownicy wyodrębnionych komórek organizacyjnych wykonują bowiem, w razie konieczności, pracę poza normalnymi godzinami pracy bez dodatkowego wynagrodzenia.

Regulacja ta bywa jednak nadużywana przez pracodawców, dlatego warto przytoczyć choćby wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 27 kwietnia 2012 r. (III APa 6/12), zgodnie z którym wykonywanie pracy w godzinach nadliczbowych bez wynagrodzenia „(…) jest stanem konieczności, pod którym to pojęciem należy rozumieć jedynie sporadyczną potrzebę, uzasadnioną wyjątkową sytuacją, a nie zaś jako stałe wykonywanie pracy ponad obowiązujący pracownika czas pracy wynikające z wadliwie określonego zakresu czynności (ustalenia zadań) lub nieprawidłowej organizacji pracy. Oznacza to, że nawet osoby zatrudnione na stanowiskach kierowniczych nie mogą być pozbawione prawa do wynagrodzenia oraz dodatku za pracę w godzinach nadliczbowych, jeżeli wskutek niezależnej od nich wadliwej organizacji pracy są zmuszone do systematycznego przekraczania obowiązujących norm czasu pracy.”

Szczęśliwy (główny księgowy) czasu nie liczy

W przypadku pracowników zarządzających zakładem, pracodawca został zwolniony z obowiązku ewidencjowania godzin pracy.

Warto wyraźnie zaznaczyć, że zwolnienie to obejmuje wyłącznie godziny pracy. Oznacza to, że w pozostałym zakresie karta ewidencji czasu pracy głównego księgowego powinna być prowadzona. Godziny pracy są bowiem tylko jednym z elementów ewidencji, która obejmuje także m.in.: dyżury, urlopy, zwolnienia od pracy oraz inne usprawiedliwione i nieusprawiedliwione nieobecności w pracy.

Nawet w nocy pracuje ciężej

Ustawodawca przewidział też niekorzystne dla kadry zarządzającej unormowania w zakresie pracy wykonywanej w porze nocnej. Regulacje dotyczą obowiązków związanych z wykonywaniem prac:

• szczególnie niebezpiecznych;
• albo związanych z dużym wysiłkiem fizycznym;
• lub – z wysiłkiem umysłowym.

W odniesieniu do „zwykłego” pracownika, czas pracy w nocy przy wykonywaniu tych prac, nie może przekraczać 8 godzin na dobę. W przypadku osób zarządzających, praca ta może przekraczać ww. wymiar.

O pieniądzach tylko w umowie

Kodeks pracy reguluje też kwestie warunków wynagradzania pracowników zarządzających w imieniu pracodawcy zakładem pracy. Warto więc pamiętać, że obowiązujące w tym zakresie przepisy prawa zabraniają określania w układzie zbiorowym pracy warunków wynagradzania takich osób. Zakaz ten dotyczy odpowiednio również tych pracodawców, u których warunki płacy pracowników ustalane są w regulaminach wynagradzania.

W praktyce…

Status prawny i związany z nimi obowiązki osób z kadry kierowniczej sprawiają szereg problemów. Często zdarza się, że pracodawcy zwyczajnie nie mają świadomości lub po prostu zapominają, że główny księgowy jest zaliczany do tego grona.

Biorąc pod uwagę zwiększoną ilość pracy po stronie księgowych na przełomie roku, a także w związku z Polskim Ładem, warto zbadać, jak kwestia ta została uregulowana w obowiązujących firmie aktach wewnętrznych.