Praca zdalna i badanie trzeźwości – kluczowe założenia nowelizacji Kodeksu pracy

24 maja 2022 r. Rada Ministrów przyjęła projekt ustawy o zmianie Kodeksu pracy oraz niektórych innych ustaw (dalej jako: „Projekt”). Zakłada on istotne zmiany dla pracodawców, wprowadza do Kodeksu pracy definicję i zasady wykonywania pracy zdalnej oraz dopuszczalność badania stanu trzeźwości pracowników przez pracodawcę. W związku z tym, że brak uregulowania powyższych kwestii w przepisach prawa powoduje w praktyce wiele problemów i wątpliwości, warto zapoznać się z planowanymi zmianami i na bieżąco śledzić postęp prac legislacyjnych.

Obecne regulacje prawne pracy zdalnej

Pomimo, że w okresie epidemii COVID-19 praca zdalna zaczęła być powszechnie stosowana, jej definicja i zasady wykonywania nie zostały jak dotąd wprowadzone do Kodeksu pracy. Aktualnie kwestię pracy zdalnej regulują jedynie przepisy ustawy z 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (dalej jako: „ustawa covidowa”).
Przepisy ustawy covidowej dotyczą jednak wyłącznie świadczenia pracy w takiej formie w okresie stanu epidemii i zagrożenia epidemicznego. Aktualnie w związku z malejącą liczbą zakażeń odwołano stan epidemii i możliwe jest, że wkrótce odwołany zostanie również stan zagrożenia epidemicznego. Pomimo zmniejszenia się ryzyka transmisji wirusa, praca zdalna nie przestała cieszyć się popularnością, co przemawia za koniecznością jak najszybszego jej uregulowania. Dlatego też Rząd podjął odpowiednie działania w tym zakresie i przyjął Projekt zawierający szczegółowe regulacje dotyczące wykonywania pracy zdalnej.

Nowa definicja pracy zdalnej

Projekt wprowadza definicję pracy zdalnej, zgodnie z którą będzie to wykonywanie pracy w miejscu wskazanym przez pracownika i każdorazowo uzgodnionym z pracodawcą, w tym w miejscu zamieszkania pracownika, w szczególności z wykorzystaniem środków porozumiewania się na odległość. Pracownik będzie więc mógł wykonywać pracę nie tylko w swoim domu, ale również w innych miejscach uzgodnionych z pracodawcą.

Praca zdalna a umowa o pracę

Zgodnie z założeniami Projektu pracownik i pracodawca będą mogli uregulować kwestie dotyczące pracy zdalnej zarówno w treści umowy o pracę, jak i w trakcie zatrudnienia – z inicjatywy pracodawcy albo na pisemny lub elektroniczny wniosek pracownika. Ustawodawca zrezygnował z wymogu pisemności porozumienia o wprowadzeniu pracy zdalnej. Oznacza to, że porozumienie będzie mogło zostać zawarte w dowolnej formie. W ograniczonym zakresie możliwe będzie również wykonywanie takiej pracy na polecenie pracodawcy.

W związku z tym, że celem ustawodawcy jest ułatwienie pracownikom łączenia obowiązków rodzinnych i służbowych, Projekt przewiduje, że pracodawca w pewnych przypadkach będzie miał obowiązek uwzględnić wniosek o pracę zdalną, chyba że nie będzie to możliwe ze względu na organizację lub rodzaj pracy. Taki obowiązek będzie miał pracodawca przykładowo w przypadku złożenia wniosku przez pracownicę w ciąży lub pracownika wychowującego dziecko w wieku do 4. roku życia.

Jeżeli Projekt wejdzie w życie w aktualnym brzmieniu, wymagane będzie również zawarcie porozumienia dotyczącego zasad pracy zdalnej pomiędzy pracodawcą i zakładową organizacją związkową. W przypadku, gdy u pracodawcy nie działa taka organizacja – wprowadzenie regulaminu dotyczącego tej kwestii będzie możliwe po wcześniejszym uzgodnieniu jego treści z przedstawicielami pracowników.

Projekt reguluje również szereg obowiązków pracodawcy związanych z pracą zdalną, w tym między innymi obowiązek zapewnienia pracownikowi materiałów i narzędzi potrzebnych do jej wykonywania.

Obecne regulacje prawne badania stanu trzeźwości pracowników

Aktualnie pracodawca nie jest uprawniony do samodzielnego badania stanu trzeźwości pracowników. Jedynie w przypadku uzasadnionego podejrzenia, że pracownik znajduje się w takim stanie, pracodawca może wezwać do przeprowadzenia badania odpowiedni organ ochrony porządku publicznego (art. 17 ustawy z 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi). Taka regulacja powoduje w praktyce wiele problemów i budzi liczne kontrowersje.

Oczywiste jest bowiem, że konieczność oczekiwania na odpowiednie osoby, które przeprowadzą badanie, dezorganizuje pracę. Z drugiej strony, dopuszczenie do pracy pracownika znajdującego się w stanie nietrzeźwości wiąże się z istotnym ryzykiem, a w razie wypadku – może pociągnąć za sobą negatywne konsekwencje również dla pracodawcy.

Zmiany – badanie stanu trzeźwości pracownika a prawa pracodawcy

Projekt przewiduje w tym zakresie istotne zmiany – zakłada, że pracodawca będzie miał prawo prowadzić kontrolę trzeźwości pracowników lub kontrolę na obecność środków działających podobnie do alkoholu. Będzie to możliwe w związku z koniecznością zapewnienia ochrony życia i zdrowia pracowników i innych osób lub ochrony mienia.

Projekt zawiera regulacje dotyczące tego, w jakich sposób pracodawca powinien przeprowadzać badania, to jest:

• w sposób nienaruszający godności pracownika i jego dóbr osobistych;
• bez użycia metod wymagających badania laboratoryjnego.

Jednocześnie, pracodawca nadal będzie miał możliwość wezwania odpowiedniego organu do przeprowadzenia badań.

Podsumowanie

Przewidywane przez Projekt zmiany Kodeksu pracy można ocenić pozytywnie. Szczegółowe uregulowanie zasad wykonywania pracy zdalnej i dopuszczenie możliwości badania stanu trzeźwości pracowników powinno wyeliminować wiele dotychczasowych problemów pracodawców.