Orzecznictwo SN: Choroba pracownika jako przyczyna wypadku przy pracy

Wykonywanie przez pracownika zwykłych czynności, związanych z normalnym wysiłkiem fizycznym i normalnymi przeżyciami psychicznymi, nie może być uznane za zewnętrzną przyczynę wypadku przy pracy. Uszczerbek na zdrowiu pracownika spowodowany czynnikiem wewnętrznym – pochodzącym z organizmu pracownika, może jednak stanowić wypadek przy pracy, jeżeli został wywołany nadmiernym w danych okolicznościach wysiłkiem fizycznym, psychicznym lub silnym stresem. W szczególności występowanie u pracownika schorzeń samoistnych nie wyklucza uznania zdarzenia za wypadek przy pracy, jeżeli w środowisku pracy zaistniały czynniki przyspieszające bądź pogłębiające proces chorobowy. Taką opinię wyraził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 19 lutego 2021 r. (I USKP 15/21).

Wypadek pracownika

W omawianej sprawie pracownik zatrudniony na stanowisku montera w firmie zajmującej się montażem konstrukcji stalowych zasłabł w trakcie wykonywania obowiązków pracowniczych w następstwie czego zmarł w szpitalu.

Ustalono, że przyczyną jego śmierci była niewydolność krążeniowo-oddechowa, jak również, że do zgonu przyczyniła się występująca u pracownika choroba serca. Należy jednak dodać, że przed zatrudnieniem lekarz medycyny pracy uznał pracownika za zdolnego do wykonywania pracy na ww. stanowisku.

Odszkodowanie za wypadek przy pracy

Syn zmarłego pracownika zawnioskował do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o przyznanie jednorazowego odszkodowania z tytułu wypadku przy pracy. ZUS nie przyznał tego świadczenia, w związku z czym syn zmarłego odwołał się do sądu.

Stanowisko sądów

Sądy I i II instancji przyznały rację ZUS wskazując, że zdarzenie nie było wypadkiem przy pracy. Zdaniem sądów, z takim wypadkiem mamy bowiem do czynienia wyłącznie w sytuacji, gdy spowodowany jest on wystąpieniem nagłego czynnika o charakterze zewnętrznym. W omawianej sytuacji przyczyną zgonu była wyłącznie choroba pracownika, a więc czynnik wewnętrzny. Według sądów okoliczności wykonywania przez zmarłego pracownika pracy, w tym wysiłek fizyczny i wysoka temperatura w pomieszczeniu, nie przyczyniły się do zasłabnięcia, a w dalszej kolejności do zgonu pracownika, albowiem normalne wykonywanie obowiązków służbowych, nawet związanych z dużym wysiłkiem fizycznym lub szczególnymi warunkami pracy, same w sobie nie mogą świadczyć o tym, że do zdarzenia doszło z przyczyn zewnętrznych.

Stanowisko Sądu Najwyższego

Sąd Najwyższy podzielił opinię sądów I i II instancji uznając, że w omawianym przypadku nie można dostrzec związku przyczynowo – skutkowego między wykonywaniem pracy, a zasłabnięciem pracownika. Sąd uznał, że mimo wysiłku fizycznego i podwyższonej temperatury, która panowała podczas wykonywania przez pracownika jego zadań, były to warunki, które są „normalne” dla tego stanowiska pracy, co wyklucza uznanie takiego zdarzenia za wypadek przy pracy.

Brak kwalifikacji zdarzenia jako wypadku przy pracy

W omawianym wyroku podjęte zostało – po raz kolejny, zagadnienie związku pomiędzy wypadkiem przy pracy a schorzeniami, na które cierpi pracownik.

Zgodnie z poglądami wyrażanymi już we wcześniejszych orzeczeniach Sąd Najwyższy wyjaśnił:

• jakie zdarzenie można uznać za wypadek przy pracy;
• jakie relacje muszą zajść pomiędzy chorobą pracownika (czynnik wewnętrzny) a czynnikami zewnętrznymi (wysiłek, stres itp.);

aby można było mówić o wypadku przy pracy.

Czynnik zewnętrzny musi być:

• po pierwsze – nagły, a więc niespodziewany oraz występować wyjątkowo i nie być „typowy” dla danego rodzaju pracy;
• po drugie – musi istnieć ścisły związek między tym czynnikiem, a samym zdarzeniem.

Gdy mamy do czynienia z pracownikiem, który cierpi na jakieś schorzenie, które jednocześnie nie dyskwalifikuje go od wykonywania pracy wynikającej z umowy o pracę, skutki tego schorzenia – takie jak np. pogorszenie stanu zdrowia, czy też w skrajnej sytuacji – zgon, nie są zasadniczo traktowane jako przyczyny zdarzenia, które mogłoby być kwalifikowane jako wypadek przy pracy. Jednak, nie zawsze tak będzie.

Kwalifikacja zdarzenia jako wypadku przy pracy

W określonych okolicznościach – dane zdarzenie związane ze schorzeniem pracownika będzie mogło zostać uznane za wypadek przy pracy. W szczególności może mieć to miejsce:

• jeżeli wystąpi nagły czynnik zewnętrzny;
• nietypowy dla wykonywania pracy na danym stanowisku;
• który pogłębi lub „aktywuje” istniejącą już u pracownika chorobę.

Przykładem może być sytuacja, w której pracownik mający – podobnie jak w omawianej sprawie, schorzenie o podłożu kardiologicznym, pracowałby ponad dopuszczalne normy czasu pracy, wskutek czego byłby przemęczony i wyczerpany, co finalnie zaskutkowałoby zatrzymaniem akcji serca. Innym przykładem może być wywołanie u pracownika silnej reakcji stresowej wskutek rażącego naruszenia przez pracodawcę norm obyczajowych, polegającego na krzyczeniu na pracownika, obrażeniu go lub szantażowaniu.

W każdej sprawie należy zatem indywidualnie zbadać i rozważyć, czy miał miejsce związek między chorobą samoistną, warunkami pracy oraz zdarzeniem, w wyniku którego pracownik odniósł uszczerbek na zdrowiu lub zmarł. Będzie to kluczowe przy kwalifikacji danego zdarzenia jako wypadku przy pracy. Z tej perspektywy warto dodać, że pracodawcy powinni dbać o dokumentację pracowniczą, kierować pracowników na wymagane prawem pracy badania i wymagać ważnych oświadczeń od lekarzy medycyny pracy przed dopuszczeniem pracowników do pracy.

Ważne badania lekarskie nie zawsze wystarczające

Warto przypomnieć o niezwykle ważnym orzeczeniu Sądu Najwyższego z dnia 13 kwietnia 2017 r. (I PK 146/16), w którym Sąd Najwyższy wyraził pogląd, zgodnie z którym orzeczenie lekarskie stwierdzające zdolność pracownika do wykonywania określonego rodzaju pracy, zachowuje aktualność w okresie w nim wymienionym, jednakże staje się nieaktualne w przypadku wystąpienia w tym okresie zdarzeń, które mogą wskazywać na zmianę stanu zdrowia pracownika.

Nie zawsze zatem sam fakt, iż pracownik miał „ważne” orzeczenie o zdolności do pracy będzie miało charakter rozstrzygający w razie wypadku przy pracy, jeżeli w okresie jego „ważności” zachodziły zdarzenia (np. zasłabnięcia w trakcie pracy) pozwalające pracodawcy przypuszczać, że stan zdrowia pracownika uległ pogorszeniu.